جــــــــــام ادب

نکات مهم دستور و زبان فارسی:

نکته  1 :  هر جمله از کلمه یا مجموعه ای از کلمات تشکیل می شود.

 هرکه آمد عمارتی نو ساخت / رفت و منزل به دیگری  پرداخت ( 4 جمله )

نکته  2 : اساس و پایه ی هر جمله فعل است، امّا امکان دارد فعل از جمله حذف شود.

 از مکا فات عمل غافل مشو / گندم از گندم بروید جو زجو ( بروید )

نکته  3 : گاهی حذف فعل در جمله به خاطرِ جلو گیری از تکرار فعل است به این نوع از حذف فعل ، حذف به صورت لفظی گویند.

عمر برفست و آفتاب تموز. ( است )  (  آفتاب تموز : آفتاب تابستان )

نکته  4 :  گاهی در ظاهرِ جمله  هیچ فعلی دیده نمی شود امّا از راهِ معنا می توان به وجود فعل پی برد. به  این نوع از حذفِ فعل ، حذف به صورت معنوی گویند.

مثال : هرکه بامش بیش ، برفش بیش تر ( 2 جمله ) فعل است حذف شده است.

مثال : هرچه ارزان تر ، بهتر ( 2 جمله ) فعل است حذف شده است.

نکته  5 :  واژه هایی مانند : یواش !    آهسته !    آتش !    ساکت !  اگر با لحن  ( آهنگ ) خاصّی بیان شود، جمله به حساب می آید. به این نوع جملات یک جزئی بی فعل گویند.

یواش ! این همه سرعت برای چه ؟ ( 2 جمله )   فعل است در جمله ی دوم حذف شده است.

 نکته  6 :  در شمارش جمله ها ، شبه جمله ها در نظر بگیریم.

 نکته  7 : شبه جمله ها واژه ایی هستند که ظاهر جمله را ندارندولی معنا و گستردگی جمله را دارند.   آه ! زندگی چه قدر سخت است !    ( آه : افسوس می خورم )  2 جمله

 نکته  8 :  شبه جمله ها به دو دسته تقسیم می شوند.

      الف – منادا                     ب – صوت

نکته  9 :  هرگاه کسی یا چیزی را با آهنگی خاص مورد مخاطب قرار دهیم ، به آن منادا گویند. مثال : سعدیا، مرد نکو نام نمیرد هرگز / مرده آن است که نامش به نکویی نبرند. ( 4 جمله )

نکته  10: منادا معمولاً با حروف ندا همراه است. ( ای ، یا ، آی ، الف )  ای ایران ، دوستت دارم .  خدایا، مرا در زندگی موفّق بگردان.

نکته  11 : گاهی منادا بدون حرف ندا می آید. نیما، غم دل گو که غریبانه بگرییم. ( 3 جمله )

نکته  12 :  گاهی حرف ندا وجود دارد ولی منادا حذف شده است.

  ای نام تو بهترین سرآغار. ( ای خدا ، نام تو بهترین سرآغاز است. ) 2 جمله

نکته  13 :   منادا  در شمارش جمله به حساب می آید.

نکته  14 :  صوت ها، واژه  هایی هستند ، که حالات درونی انسان را از نظر ، افسوس ، تعجّب

تحسین ، تنبیه و آگاهی و تنفّر و بیزاری را بیان می دارند.   مانند : آه ، حیف ، دریغ ، دریغا ( صوت افسوس )   آفرین ، مرحبا ، بارکِ اللّه ، خوشا ( صوت تحسین )  

  ا َه ، اَخ ، ایش ، پیف ( صوت تنفّر و بیزاری )  هان ، آهای ، هین ، اَلا ( صوت تنبیه و آگاهی )

نکته  15 : صوت ها در شمارش جمله به حساب می آیند.

نکته  16 :  بعضی از صوت ها برای راندن و خواندن حیوانات استفاده می شود.

 پیش پیش پیش             بی بی بی           پیشتَ پیشتَ       چخ چخ

نکته  17 :  در اطراف ما صدا  هایی از موجودات زنده و غیر زنده شنیده می شود که به آن نام آوا گویند.  میو میو ،   واق واق    ،      خِش خِش    ،     شُر شُر   ،  تیک تاک

نکته  18 : نام آوا ها در شمارش جمله به حساب نمی آیند.

نکته  19 : جملاتی مانند : زیارت قبول ، عصر بخیر ،  دست ها بالا ،  وقت بخیر ،  شب خوش و... نظایر این گونه جملات دو جزئی بی فعل هستند.

 نکته  20 :   هر جمله از دو قسمت تشکیل می شود.

  1- نهاد ( صاحب خبر )                    2- گزاره ( خبر )

نکته21: گزاره گاهی فقط یک فعل است و گاهی از یک فعل بیش تر است.   

    مثال 1 : مرغان دریایی پریدند.     مرغان دریایی : نهاد        پریدند : گزاره

    مثال  2 :   هوا سرد است.               هوا : نهاد               سرد است : گزاره

    مثال 3 :   سحر درس می خواند.      سحر : نهاد             درس می خواند : گزاره

نکته 22 :  بعضی از نهاد ها در معنا کننده کار هستند؛ یعنی کاری از آ ن ها سر می زند. به این گونه نهاد ها ، فاعل می گویند. *فاعل به کسی یا چیزی گفته می شود که کننده ی کار باشد.

 مثال 1 : روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست. ( = بلند شد )  چه چیزی به هوا خاست ؟ عقاب

 مثال 2 : پدر زندگی اش را دوست دارد.  چه کسی زندگی اش را دوست دارد ؟   پدر

 مثال 3 :    کاج همسایه گفت.   چه کسی گفت ؟    کاج همسایه

نکته23: فاعل در جواب چه کسی ؟ یا چه چیزی ؟ می آید.

نکته 24: بعضی از نهاد ها کاری انجام نمی دهند، فقط خبری را به نهاد نسبت می دهند، به این نوع نهاد ، مُسند الیه گویند.

 مثال :   1- هواسرد است.  2-   زندگی کوشش است.  3-    مادرم مهربان است.   4-   آب سرد شد.

 * مفعول چیست ؟  مفعول به کسی یا به چیزی گفته می شود که کار بر روی آن واقع می -شود به عبارت دیکر مفعول پذیرنده ی کار باشد.

 مثال 1 :  دانش آموز درس می خواند.  دانش آموز :  نهاد ( فاعل )         درس : ( مفعول )

 مثال 2 :  پدر نامه می نویسد.            پدر : نهاد ( فاعل )            نامه : ( مفعول )

مثال 3 :   تارا دوستش را دید.            تارا : نهاد ( فاعل )         دوستش ( مفعول )  

نکته 25:  مفعول در جواب چه کسی را ؟  یا  چه چیزی را؟ می آید.

نکته 26 :  معمولاً بعد از مفعول حرف نشانه ی ( را ) می آید. او ادبیّات را دوست دارد.

*  تعریف جمله :  جمله کلمه یا مجموعه ای از کلمات است که پیامی را از گوینده به شنونده یا از نویسنده به خواننده برساند.

مثال ۱ :  خداوند همه ی موجودات را دوست دارد.

 مثال۲ : پدر ومادردو نعمت الهی هستند.

 مثال ۳ : ادب بهترین سرمایه ی زندگی است.

نکته ی طلایی 27 :  گاهی یک فعل به تنهایی یک جمله ی کامل است.

مثال۱  :      گل لبخندی زد و گفت : " من زیبا هستم  امّا خدا از همه ی گل ها زیبا تر است. "

                 ----------------     ---        ------------               --------------------------                                       

مثال ۲: نسیم آرام می وزید و دست مهربان خود را بر سر گل ها و برگ ها می کشید. گفتم : "

          -----------------------      ----------------------------------------------------------    --------

          نسیم چه مهربان است ! "

         ----------------------------

نکته ی طلایی28: اساس و پایه ی یک جمله فعل است ؛ زیرا فعل معنا و مفهوم جمله را کامل می کند.  

هیچ زحمتی بدون پاداش نیست. ( نیست )       بیش از همه  ممنون سختی ها باش.( باش )

نکته ی طلایی 29: گاهی فعل از جمله حذف می شود. فعل حذف شده در شمارش جمله به حساب می آید.

 مثال ۱  : از مکافات عمل غافل مشو / گندم از گندم بروید ، جو زجو ( بروید )

  دراین مثال فعل( بروید) در آخر جمله حذف شده است.

مثال ۲ :    هنر چشمه ی زاینده است و دولت پاینده ( است. )

نکته ی طلایی 30 : یکی از موضوعاتی که در شمارش جمله به حساب می آید، ( منادا ) است.

* منادا چیست ؟به کسی یا چیزی که آن را صدا بزنیم یا مورد خطاب قرار دهیم ، منادا می - گویند. 

مثال ۱ :    ای ایران ، تو را دوست دارم. ( ایران  : منادا )

مثال ۲ :   ای خدا، پدر و مادرم را به تو می سپارم. ( خدا : منادا )

نکته ی طلایی 31 :  منادا معمولاً با یکی از نشانه های ندا می آید. نشانه های ندا عبارتند از:

ای :   ای مادر ، امید وارم که دختر خوبی برایت باشم. ( مادر :  منادا )

یا :   یا رب ، تو چنان کن که پریشان نشوم.   ( رب : منادا ) واژه ی ( رب ) به معنی خداوند است.

نکته ی طلایی32 : گاهی حرف ندا  نشانه ی ( الف ) است که بعد از منادا می آید.

 مثال۱ : سعدیا ، مرد نکو نام نمیرد هرگز / مرده آن است که نامش به نکویی نبرند.

            ( سعدی : منادا   / الف : حرف ندا )

مثال ۲ :  پروردگارا ، ما را به راه راست هدایت فرما.  ( پروردگار : منادا  /  الف : حرف ندا )

 نکته ی طلایی 33 :  گاهی منادا بدون حرف ندا می آید. باید به آهنگ جمله که حالت خطابی است ، بیش تر توجّه شود.

مثال ۱ :  پدر،  از همه ی زحمات شما سپاسگزارم.   (  پدر : منادا    /   حرف ندا : حذف شده )

مثال۲ :  فرزندم ، قدر دان زحمات پدر و مادر خود باش. ( فرزندم : منادا / حرف ندا : حذف شده )

* نکته ی 34 :  منادا در شمارش جمله به حساب می آید.

مثال :  دختر گلم ، فرصت ها دیر می آیند، به آهستگی در می زنند و زود می روند. ( 4 جمله )

             -------         ---------------              ----------------         ---------

توجّه : بعد از منادا نشانه ی ویرگول می آید.

نکته ی طلایی 35 :  منادا گاهی با نشانه ی ( اَیا ) می آید. این نشانه از عربی وارد زبان فارسی شده است و به معنی ( ای ) است.    مثال : اَیا مُلک ایران، بِزی جاودان. ( ای سرزمین ایران ، جاودانه زندگی کن. )

اَیا : حرف ندا    مُلک ایران : منادا

نکته  طلایی 36:   منادا گاهی با نشانه ی ( آی ) می آید.

مثال : آی آدم ها، یک نفر بر ساحل دریا می زند فریاد.

  آی : حرف ندا        آدم ها : منادا

 نکته ی طلایی 37 :  گاهی حرف ندا وجود دارد ولی منادا حذف می شود.

 مثال :  ای نام تو بهترین سرآغاز / بی نام تو نامه کی کنم باز

 ای: حرف ندا          منادا ( خدا ) که حذف شده است .

صوت چیست ؟ واژه هایی هستند که حالت درونی انسان را از نظر شگفتی ، افسوس ، آرزو ، تنبیه و آگاهی ، تحسین و تنفّر و بیزاری را نشان می دهند.

 مثال : * آهای ، هان ، اَلا  ( در مفهوم آگاهی و تنبیه )

            * عجب ، عجبا ، اُه ، وا ، اللّه اکبر! سبحان اللّه ( در مفهوم تعجّب و شگفتی )

            * کاش ، ای کاش ، حیف  ، دریغ ، دریغا  ( در مفهوم افسوس و آرزو )

            * آفرین ، مرحبا ، بارک اللّه ، احسنت ، خوشا  ( در مفهوم تحسین )

           *  پیف ، اوف ، اَه ، اَخ ، ایش  ( در مفهوم تنفّر و بیزاری )

نکته طلایی 38: صوت ها همانند منادا در شمارش جمله به حساب می آیند.

 دریغا ، جوانی ام  از دست. دادم !        اَه ، از دست تو خسته شدم! 

 نکته طلایی 39 :  گاهی چند جمله به کمک واژه های به هم پیوند داده می شوند.  

  مثال :  مریم به کتابخانه رفت و درسش را خواند.  در این مثال حرف ( و ) دو جمله را به هم ربط یا پیوند داده است.

 واژه هایی که دو یا چند جمله را به هم پیوند می دهند، حرف پیوند یا حروف ربط گویند.

 نکته طلایی 40 : مهم ترین حروف پیوند عبارتند از:

      تا :       درس بخوان تا موفّق شوی.          .

      و :       به مدرسه رفتم و دوستانم را دیدم.

      اگر :     اگر هوا خوب باشد، به مسافرت خواهم رفت.

     ولی :    به پارک رفتم ولی دوستم را ندیدم.

      امّا :      به خانه رفتم امّا پدرم را ندیدم. 

      چون :   چون تورا دیدم ، دلم آرام گرفت.

نکته طلایی 41 :  حرف پیوند ( اگر ) همیشه در آغاز جمله می آید.

 اگر درس بخوانی ، مزد تلاشت را خواهی گرفت.

 نکته طلایی 42 :  حرف پیوند  ( چون ) هم در آغا جمله می تواند بیاید و هم در وسط جمله.

      مثال :   چون  تو را نوح هست کشتیبان ، ز طوفان غم مخور.

      مثال :     به مهمانی خانوادگی نرفتم  چون امتحان داشتم.

نکته 43:   حرف ( تا ) همیشه حرف پیوند نیست.

حرف ( تا ) اگر فاصله ، انتها و مقصد را برساند، دیگر حرف پیوند نیست.

 مثال : از رشت تا تهران  با دوچرخه رفتم.    از مدرسه تا خانه را با سرویس  مدرسه آمدم.   

نکته 44 :     حرف ( چون ) همیشه حرف پیوند نیست.

 حرف ( چون ) اگر به معنی مثل و مانند باشد، دیگر حرف پیوند نیست.  

 مثال :  پدرم چون کوه استوار است. ( مثل کوه )          او چون شیر می غرّد. ( مثل  شیر )

 نکته 45 : اگر حرف ( و ) دو جمله را پیوند دهد، به آن حرف پیوند گویند ولی اگر دو یا چند واژه را به پیوند دهد، به آن حرف عطف گویند.

 مثال : من سیب و انار و موز را دوست دارم. (  حرف عطف ) 

 منبع : http://adabeyatfarsi54.blogfa.com