جــــــــــام ادب

قواعد تقطیع :

در تقطیع اشعار به ارکان عروضی مراعات نکات زیر امری ضروری است  :

1 – درعمل تقطیع حروف ملفوظ دارای درجه ی اعتبار است نه حروفی را که بر روی کاغذ نوشته می شود

2- امکان حذف همزه : هر گاه قبل از همزه آغاز هجا حرف صامتی بیاید همزه را می توان حذف کرد چون با حرف قبل و بعد خود یک جا تلفظ می شود . مثل :  در آب = د - راب    

3- حرف مشدد ( ّ ) در تقطیع دو بار به حساب می آید . معلّم = معللم

4- تنوین : چون مکتوب نیست نون ساکن می گذارند . مثلا‍‍ً = مثلن

5- نون ساکن بعد از مصوت   بلند( آ – او – ای ) حذف می شود . کاروان = کاروا

چنان چه این ( ن ) به هجای بعد منتقل گردد در این هجای جدید چون بعد از مصوت بلند قرار نمی گیرد به حساب مي آيد  .   

7- انواع واو :

الف ) واو بیان ضمه :  به هنگام تقطیع حذف می شود و  حرف ماقبل خود را مضموم می کند .مثل : چون – چو  -دو ( عدد )- تو  - خود = چُن – چُ – دُ – تُ – خُد

ب ) واو عطف ) هر گاه میان دو کلمه قرار گیرد حرف ما قبل آن را مضموم مي شود  و واو حذف       می شود . راه و چاه = راهُ چاه . گاهی واو عطف ملفوظ است و در تقطیع به حساب می آید . سر وَ سینه

ج ) واو  معدوله ) واوی که نوشته می شود ولی خوانده نمی شود از تقطیع حذف می شود . خواهر = خاهر

8- های غیر ملفوظ چون به تلفظ در نمی آیداز تقطیع حذف می شود و  حرف ما قبل آن مکسور می شود .

که – چه – آهسته = کِ – چِ – آهستِ

9- کلماتی که واو با کرسی همزه ( ء ) دارند به صورت ( ع ) تلفظ می شود . مئودًب = معددب

10 – هجای پایان مصراع چه کوتاه باشد چه کشیده همیشه بلند به حساب می آید . باد = -  

11- در کلمات بسیطِ ( ساده ) فارسی هیچ گاه مصوت بلند ( ای – i ) قبل از ( ی - y ) قرار نمی گیرد پس کلماتی نظیر گیاه – سیاه را چنین می نویسیم : (  گِ – یاه )  - ( سِ – یاه )  یعنی هجای اول با کسره تلفظ می شود.

 ( بیا = بِ – یا ) – ( روحانیون = رو – حا – نِ – یون ) – ( زیاد = زِ – یاد ) – بیاموز = بِ – یا – موز )

پرسش و پاسخ

2– واژه هاي زير را با خط عروضي بنويسيد و مرز هر کدام از واژه ها را که بيش از يک هجا دارد مشخص کنيد:

خويشتن، بنفشه، دقت، پشتوانه، معلم

پاسخ:

1- ارکان معادل اين هجاها را بنويسيد:

—  È  —   —     ,   È  —   —     ,     —   —  È   —   ,   — —  —   ,   —ÈÈ  —   ,    È   — —  —

پاسخ:  فاعلاتن ، فعولن، مستفعلن، مفعولن، مفتعلن، مفاعيلن

2- در محل هاي نقطه چين عبارت زير، ارکان مورد نظر را بنويسيد:

از آخر « È  —   —   —  »   ( مفاعيلن )  اگر يک هجا حذف شود مي ماند « È  —  —  »

( .... ) ، دو هجا  حذف شود مي ماند « È  —  » ( ........ )، سه هجا حذف شود، مي ماند «  È » ( .... ).

پاسخ: به ترتيب مفعولن، فعولن، فَعَل، فع

3– ابيات زير را درست بخوانيد و با خط عروضي بنويسيد سپس مرز هجاها را مشخص کنيد و زير هر هجا علامت آن را بگذاريد:

هم قصه نا نموده داني                      هم نامه ي نا نوشته خواني

پاسخ:

خدايا ! به خواري مران از درم            که صورت نبندد دري ديگرم

پاسخ: