معنی و توضیح شعر رستخیز عظیم، پایه دهم
|
رستخیز عظیم
باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟! باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟! باز این چه رستخیز عظیم است؟! کز زمین بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب کاشوب در تمامی ذرات عالم است گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست این رستخیز عام که نامش محرم است در بارگاه قدس که جای ملال نیست سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند گویا عزای اشرف اولاد آدم است خورشید آسمان و زمین نور مشرقین پروردهٔ کنار رسول خدا حسین محتشم کاشانی قالب شعر : ترکیب‌بند ترکیب‌بند مجموعهٔ چند غزل یا قصیده بر یک وزن که هر کدام قافیهٔ مخصوص به خود را دارد و بیتهای متفاوتی در بین هر غزل، عامل اتصال غزل‌ها با یکدیگر است. تفاوت اساسی ترکیب‌بند و ترجیع‌بند در این است که در ترجیع‌بند، بیت ترجیع همهٔ قسمت‌ها یکسان است، ولی در ترکیب‌بند، بیت ترکیب متفاوت و قافیه‌ای هر بار به‌گونه‌ای دیگر دارد. معروف‌ترین ترکیب‌بندهای فارسی از محتشم کاشانی (واقعهٔ کربلا) و جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی (در نعت پیامبر اسلام) و وحشی بافقی (شرح پریشانی) است. موضوع ترکیب‌بند مواردی ازقبیل مدح، وصف، رثا، عشق، و عرفان را دربر می‌گیرد
بیت 1) نوحه : زاری ، ناله / خلق : مردم / شورش : غوغا ، آشوب نوحه ، عزا و ماتم : آرایه تناسب ( مراعات نظیر ) معنی : دوباره این چه غوغایی است که در میان مردم جهان است باز این چه زاری و چه عزا و چه مصیبتی است ؟
بیت 2) رستخیز : رستاخیز ، برخاستن مردگان رستخیز عظیم : استعاره از آمدن ماه محرم نفخ : دمیدن با دهان ، دم صور : شاخ و جز آن که در آن دمند تا آواز بر آید ، بوق / صور اسرافیل : شیپور اسرافیل که در روز قیامت ، وی در آن دمد و مردگان زنده شوند رستاخیز و نفخ صور : تناسب ( مراعات نظیر ) عرش : تخت پادشاه ، سریر ، خیمه ، سایبان ، منظور از عرش بالاترین طبقه آسمان است اعظم : بزرگ تر ، بزرگوارتر معنی : باز این چه رستاخیز بزرگی است که بدون دمیدن اسرافیل در صور از زمین تا بالاترین طبقه آسمان برپا شده است
بیت 3) آفتاب ، مغرب ، طلوع : تناسب ( مراعات نظیر ) طلوع کردن آفتاب از مغرب : کنایه از روی دادن اتفاق بسیار عجیب آشوب در ذرات عالم : اشاره به عزاداری تمامی عالم برای امام حسین (ع) است معنی : گویا خورشید از مغرب طلوع می کند که چنین غوغایی در تمامی ذرات عالم وجود دارد
بیت 4) عام : همه گیر بیت آرایه تشبیه دارد ( محرم : مشبه ، قیامت دنیا و رستخیز عام : مشبه به ) معنی : اگر این رستاخیز همه گیر را که محرم نام دارد قیامت دنیا بنامم دور از حقیقت نیست
بیت 5) بارگاه : خیمه پادشاهی ، دربار و کاخ شاهان ، جایی که شاهان مردان را به حضور پذیرند ، بارگاه قدس : اضافه استعاری / سراپرده جلال و شکوه الهی ملال : اندوه ، غم ، پژمردگی ، افسردگی زانوی غم : اضافه اقترانی ( سر را به نشانه غم بر زانو نهاده اند ) سر بر زانو نهادن : کنایه از غمگین بودن معنی : در عالم فرشتگان که جای غم و اندوه نیست همه فرشته ها غمگین و ناراحت هستند
بیت 6) ملک : فرشته ای که نزدیک به آستان حضرت حق است ، جبرائیل ، اسرافیل ، میکائیل ، عزرائیل اشرف اولاد آدم : کنایه از امام حسین (ع) معنی : جن و فرشته بر انسان ها ناله و زاری می کنند گویا عزای شریف ترین فرزند آدم است
بیت 7) بیت آرایه تشبیه دارد ( امام حسین : مشبه ، خورشید آسمان و زمین و نور مشرقین : مشبه به ) مشرقین : مشرق و مغرب دلیل نامیدن مشرق و مغرب با عنوان مشرقین آن است که : غلبه و چیرگی یک کلمه بر دیگری است . وقتی دو چیز متضاد با هم بیایند و یکی بر دیگری برتری داده شود آن را مثنی می کنند و به جای هردو به کار می برند. مشرق چون محل طلوع خورشید است بر مغرب ترجیح داده شده است و بعد آن را مثنی کرده اند . درباره شمس و قمر هم همین گونه است چون در عربی قمر مذکر و خورشید مونث است ، قمرین به معنی ماه و خورشید به کار رفته است معنی : عزای امام حسین ، خورشید آسمان و زمین و نور مشرق و مغرب است همان کسی که پرورش یافته آغوش پیامبر خدا (ص) است |
ادبیّــــات ، انتشـــار زیبـایی و تکیه گاه مانایــی اندیشــه و فرهنگ است و بدون آن امکان انتشار و استقرار هیچ زیبایی و خوبی نیست . آنان که ادبیّات را ادراک نمی کنند ، روح حیـــات را نیافته اند و به قلمـــرو شکوهمــــند زیبایی گام نگذاشته اند . بی شک هیچ هنـــــری به اندازه ی شعــــر و شاعــــری نتوانسته است در دل و جان ، روح و روان، ذهن و زبان و فکر و بیان انسان ها راه پیدا کند و تأثیر بگذارد. شعر و کلام منظـــوم و منثــــور همواره جایگاه و پایگاه مهمی در میان مردم داشته است . شعر و ادبیات، تهییـــج کننده ی مردم برای ایستـــادگی در برابر ظلــــم، همنشین غــم ها و شـــادی ها و بیانگر آلام و رنج های مــــردم و مایه ی سرافـــرازی آنان در این دنیـــای پهنــــاور است .