آرایه واج آرایی
|
آرایه واج آرایی یا نغمه حروف بسياري از شاعران خوش ذوق ، صامت يا مصوّت ها را در شعر خود به گونه اي به كار برده اند كه تكرار آنها براي خواننده بسيار لذّت بخش و دل انگيز مي شود و این تكرار زيباي حروف يا حركات را در نوشته يا شعر واج آرايي مي گويند . به نمونه هاي زير توجه بفرماييد تا متوجه هنرمندي شاعران بشويد و از خواندن ابيات لذت ببريد:
اي داد به داد دل ما كس نرسيد از بس كه بلند بود داد دل ما « قيصر امين پور» تكرارحرف « دال» بسيار جالب توجه است
تكرار حرف (خ) و حركت يا مصوّت «آ» شعر را دل انگيز كرده است گاهي تكرار حروف و حركات ( صامتها و مصوتها) معناي خاصي را به ذهن متبادر مي كند و گاهي صحنه ي واقعي موضوع را در ذهن ترسيم مي نمايد كه دراين صورت به آن« صدا معنايي» هم گفته شده است:
در اين بيت تكرار واجهايي مانند «چ» و «خ» فضاي كشيدن كمان و صداي چرق چروق آن را در ذهن زنده مي كند و بسيار هنرمندانه است....
در اين بيت و ادامه ي آن هنگام خواندن شعر و تكرار « خ» و « ز» خش خش برگهاي خشك پاييزي را زير پاي عابران تداعي مي كند
به ياد يار و ديار آن چنان بگريم زار /كه از جهان ره ورسم سفر براندازم(حافظ) و در اين دوبيت تكرار واج «آ» صداي حزن آلود واندوه ناك حافظ را به خوبي مي توان شنيد.... واج کوچکترین واحد سخن است که دو قسم دارد.۱ـ صامت:بی صدا ها ۲ـمصوت: صدا دار ها و اما واج آرایی(نغمه حروف) که از آرایه های گوش نواز ادب فارسی است و لطافت و زیبایی خاصی به نظم و نثر می دهد:به تکرار یک واج چه صامت و چه مصوت در یک کلمه یا مصرع یا بیت گفته می شود .( همان طور که از اسمش پیداست این آرایه آرایش واج است در سخن.)مثل:
اگر دقت کنید گوشتان صامت ش رو به طرز محسوسی می شنود. به مثال های زیر نگاه کنید:
ـ تکرار مصوت آ (۱۰بار) و صامت ج ( ۴بار)
ـ تکرار صامت س (۶بار) و مصوت ــِـ (۸ بار)
تکرار مصوت « ا »
همانطور که می بینیدتکرار مصوت « الف » و « نقش نمای اضافه » در این بیت تکامل بخش موسیقی درونی است.
در پایان نکات کلیدی مبحث واج آرایی را جهت تسهیل امر آموزش بیان می کنیم : نکته 1 : خلاصه سخن این که واج آرایی ( نغمه ی حروف ) تکرار یک واج ( صامت یا مصوت ) است در کلمه های یک مصراع یا یک بیت یا عبارت نثر به گونه ای که کلام را آهنگین می کند و آفریننده ی موسیقی درونی باشد و بر تاثیر سخن بیافزاید این تکرار آگاهانه ی واج ها را « واج آرایی » گویند . نکته 2 : در زبان فارسی بیست و نه واج داریم / ( بیست و سه صامت و شش مصوت ) صامت ها همان حروف الفبای فارسی هستند و مصوت ها 1- کوتاه ( فتحه ، ضمه ، کسره ) 2- بلند « ا » ، « ی » ، « و » می باشند . نكته 3: صامت هایی که در تلفظ یکسان ولی املای متفاوت دارند،واج آرایی می سازند، مانند : حرف های « ذ – ز - ض - ظ - ت- ط - ه - ح - ق - غ » می توانند با هم واج آرایی باشند . به نمونه زیر دقت کنید :
در این بیت واج (س و ص) موجب موسیقایی شده اند . نکته4 : تکرار کسره « ــِـ » آرایه ی واج آرایی دارد . به مثال های زیر توجه کنید :
صامت « ا » و مصوت « ــِـ یا کسره » درمصراع دوم
نکته 5 : اگر هنگام خواندن یا شنیدن عبارتی واجی با تکرار زیاد شنیده شود(معمولا بیش از ۳ بار) آن ها را می شماریم و تعداد آن ها را در نظر می گیریم تمرین : در نمونه های زیر واج آرایی را بیابید. ۱ـ پرتو نور سرادقات جلالش / از عظمت ماورای فکرت دانا ۲ـ سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند؟ / همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند؟ 3-در كدام گرينه «صنعت واج آرايي» مي‌يابيد؟ الف- تو با من به بيداد كوشـــــي همي. ب- اي مرغ سحر عشق زپروانه بياموز. ج- اندر طلب طعمه پر و بال بياراست. د- مرا مـــادرم نام مــــرگ تو كـرد.
جواب تمرین: ج۱ـ تکرار مصوت ــِـ ۷ بار ج۲ـ تکرار صامت چ ۳ بار . تکرار صامت ن ۸ بار. ج3-گزینه د : تکرار /م/ |
ادبیّــــات ، انتشـــار زیبـایی و تکیه گاه مانایــی اندیشــه و فرهنگ است و بدون آن امکان انتشار و استقرار هیچ زیبایی و خوبی نیست . آنان که ادبیّات را ادراک نمی کنند ، روح حیـــات را نیافته اند و به قلمـــرو شکوهمــــند زیبایی گام نگذاشته اند . بی شک هیچ هنـــــری به اندازه ی شعــــر و شاعــــری نتوانسته است در دل و جان ، روح و روان، ذهن و زبان و فکر و بیان انسان ها راه پیدا کند و تأثیر بگذارد. شعر و کلام منظـــوم و منثــــور همواره جایگاه و پایگاه مهمی در میان مردم داشته است . شعر و ادبیات، تهییـــج کننده ی مردم برای ایستـــادگی در برابر ظلــــم، همنشین غــم ها و شـــادی ها و بیانگر آلام و رنج های مــــردم و مایه ی سرافـــرازی آنان در این دنیـــای پهنــــاور است .